UYGUR TÜRKLERİ'NDE MEŞREP

Meşrep,Arapça kökenli bir kelimedir.Türkçe sözlükte; karakter,huy,yaradılış,mizaç,cibilliyet olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca ziyafet,keyif meclisi,ve şölen anlamlarına da gelmektedir.

Tarih boyunca zengin bir kültüre sahip olan Uygurlarda meşrep;sazlı sözlü müzik, halk oyunu ve her türlü örf ve adetin birleştiği bir oyundur.Meşrep Uygur Kültüründe çok önemli bir yere sahiptir.Bir Uygur atasözünde "Uygurlar bolgan yerde meşrep hem boladur" ( Uygurların olduğu yerde meşrep de vardır) bu durum açıkça ifade edilmiştir.

Meşreplerin  varlığı çok eski zamanlara dayanmaktadır.Türkler avcılık zamanlarında ,önemli başarılar elde edince bir araya gelip eğlenceler düzenlerdi. Turfan ve Kuça bölgelerinde bulunan mağara resimlerinde bu eğlencelere yer verilmiştir. Kaşgarlı Mahmut Divanü Lügati´t-Türk'te meşrep meclislerini "sürçük"olarak tanımlamıştır.

Ünlü seyyah Marko Polo Doğu Türkistan'da bir süre bulunmuş Uygur Türkleri hakkında ;çok hoş ve neşeli olduklarını,bunu gece düzenledikleri eğlenceye yansıttıklarını seyahatnamesinde belirtmiştir.

Meşreplerin genel özelliklerine bakacak olursak;genellikle kış aylarında düzenlenir.Belirli kural ve kaideleri vardır.bu kuralların ve düzenin sağlanmasında görevli kişiler bulunur.Bunlar:

Kazı Beg: Meşrepin en yetkili kişisidir.Meşrep beyi denir.

Yiğitbaşı: Meşrepin idaresinden sorumludur.

Peşşap: Yiğitbaşının yardımcısıdır.Meşrebin düzenini sağlar.

Kölbégi: Mali işlere bakar.İhtiyacı olanlara yardımda bulunur.

Dara Beyi: Müzik,eğlence,halk oyunlarıyla ilgilenir.

Meşrepler belirli kurallar dahilinde saygı ve sevgi çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.Kurallara uymayanlara çeşitli cezalar verilir.

Bir Kültür Okulu Olarak Meşrep:

Meşrepler ,müzik,sanat,edebiyat,dans,örf ve adetlerin birleştiği kültürel bir zenginliktir.Kültürün yeni nesillere aktarılması ve yaşatılmasında önemi ve yeri büyüktür.

Eğlencenin yanı sıra toplumsal konuların görüşüldüğü bir danışma meclisi görevi de görmektedir. Camilerin inşası,köprülerin onarılması,yardıma ihtiyacı olanlara destekte bulunulması gibi sosyal konular görüşülür.

Meşrepler toplumsal ilişkileri düzenlemekte,toplumun ahlaki düzenini korumakta önemli bir görev üstlenmiştir.Toplumsal düzeni bozan,toplumun ahlaki yapısına aykırı davrananlar için "meşrep görmemiş"sözü yaygın olarak kullanılmıştır.

Uygurlar çocukların eğitimine önem vermişlerdir.Okulda verilen eğitimin yanı sıra edep,erkan,usül,örf ve adetlerini öğrenmeleri için çocuklarını birlikte meşrepe götürmüşlerdir.Çocuklar bu sayede topluma karışmış,ahlaki eğitim almış hem de gelenek ve göreneklerini uygulamalı olarak öğrenme fırsatı bulmuşlardır.Bu konuda bir Uygur atasözünde "Alim bolay diseng mektepke bar,adem bolay diseng meşrepke bar" (Alim olayım dersen mektebe git,adam olayım dersen meşrebe ) açıkça bahsedilmektedir.

 

Günümüzde Meşrepler

Günümüzde Doğu Türkistan'da meşrepler ne yazık ki yapılmamaktadır.Çin yönetimi tarafından etnik soykırım amacıyla yasaklanmıştır.2020 Yılında UNESCO'ya başvurarak somut olmayan kültürel miras olarak kaydettirsede bu kültürü yok etmek için elinden geleni yapmaktadır.Bunun yanı sıra farklı bölgelere göç etmiş olan Uygur Türkleri tarafından hala devam ettirilmektedir.

Yararlandığım Kaynaklar:

1. Milli Mecmua Dergisi,Sayı:31,2023,Sayfa:194-199.
2. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi,sayı:4,2014,sayfa:71-73.
3. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi/Cilt:19,Sayı:2,Aralık2017,Sayfa:67-89